قابوس بن وشمگیر، پدربزرگِ شخصی بود که یکی از ماندگارترین کتابهای تاریخ ایران را نوشت (قابوسنامه)؛ و خودِ این شخص، یکی از ماندگارترین بناهای ایران را ساخت. در واقع این خانواده، شاید بدون اینکه خود به درستی بدانند، از بزرگترین خدمتگزاران فرهنگِ ایرانی بودهاند. برج گنبد قابوس (لفظی که اعراب بهجای «کاووس» بهکار میبردند)، سال ۳۷۵ هجری شمسی ساخته شد و بر این اساس، حدود هزار سال است که مقام خود را، یعنی «بلندترین برج تمامآجری در کل جهان» حفظ کردهاست.

یعنی جمعیتِ کرۀ زمین ده بار کاملا عوض شده، سی نسل آمدهاند و رفتهاند، هر یک بناهایی رفیع و باشکوه ساختهاند، اما هرگز حتی یک بنای آجری هم رفیعتر از برج گنبد قابوس، این شاهکار ۷۲ متری، سر بر آسمان نساییده است و گنبد قابوس از بالا، یعنی از جایگاه رفعت و بلندی خود، بر دیگر بناهای آجری دنیا مینگرد و به آنها فخر میفروشد. بر پهنهی سبز استانِ «گلستان»، ناگاه شکوهِ بنایی خاکیرنگ چشممان را حیرتزده میکند؛ بنایی که اگر هنگام ظهر بخواهیم از نزدیک ارتفاعِ آن را ببینیم، خورشید چشممان را خواهد زد.

گنبد قابوس، این بنای رفیع، شامل دو بخش مهم است؛ یعنی سازهی برج و گنبد مخروطی. خود برج به شکل ساختمانی ده ضلعی ساخته شده و بر هر ضلع آن، برجستگیای وجود دارد که شکل بنا را بسیار دیدنی کرده است. ورودیِ این بنا پنج متر عرض و بیش از ۵۵ متر ارتفاع دارد و گویا در زمان قدیم، سردابی در کف آن وجود داشته که اکنون آثارش باقی است. بر پهنۀ دیوار آجری، عباراتی با خط کوفی نقش بسته که یادگار زمان ساخت این بناست و به دفن شدن قابوس بن وشمگیر در این برج باشکوه اشاره دارد.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید کارکرد این برجها در گذشته بدین صورت بوده که در قسمت تاج آنها آتش روشن میکردند تا در شبهای تاریک یا روزهای مه گرفته، راه و مقصد تشخیص داده شود. البته کارکردهای دیگری نیز برای این برجها نقل شده است: برای پیامرسانی به مناطق دورتر با استفاده از پرتوهای نور از آتش موجود در این برجها استفاده میکردند.

در حکومت ساسانی، این برجها نوعی آتشگاه محسوب میشدهاند و مسئولیت نگهداری آتش در آنها بر عهدهی موبدان بوده است. همچنین برج گنبد قابوس (میل گنبد) با توجه به ارتفاع و شکل هندسی ساختمانش، کاربردهای نجومی نیز داشته است. علاقمندان به تاریخ هنرِ خالصِ ایرانی، میتوانند در بازدید از گنبد قابوس گلستان بر در ورودیِ این برج، نمونههایی از مقرنسکاری را ببینند که از اولین نمونههای مقرنسِ تاریخِ ایران است.










.jpg)
